Ο Ομφαλός της γης – Γράφει ο Διοικητής του Αστυνομικού Τμήματος Ωραιοκάστρου Παύλος Παπαδόπουλος.
Θεώρησα σκόπιμο να συγκεντρώσω και να ταξινομήσω τις σημειώσεις που συγκέντρωσα για το χώρο του Μαντείου των Δελφών και να σας τις παραθέσω υπό μορφή άρθρου. Τα στοιχεία μου χρησίμευσαν για το κεφάλαιο του (ογκωδέστατου μυθιστορήματος) που συγγράφω σχετικά με τη ζωή και το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ειδικότερα τα όσα ακολουθούν αξιοποιήθηκαν στο κεφάλαιο που αφορά την επίσκεψη του Αλεξάνδρου στο Μαντείο για τη λήψη χρησμού πριν ξεκινήσει η εκστρατεία στην Ασία αλλά και για την εξιλέωση του μετά τις σφαγές στη Θήβα. Θα σταθούμε και λίγο στο Θησαυρό των Μασσαλιωτών, καθώς η Μασσαλία είναι ο τόπος όπου διαδραματίζεται το έργο…
Οι Δελφοί υπήρξαν κατά την αρχαιότητα το σημείο πνευματικής συνάντησης των Ελλήνων. Επρόκειτο για ένα θρησκευτικό κέντρο, εντός του οποίου βρισκόταν το σημαντικότερο μαντείο στον ελληνικό κόσμο. Μέσα στο επιβλητικό φυσικό τοπίο, συνέρρεαν Έλληνες από όλες τις μεριές και ζητούσαν συγχώρεση από τους θεούς για τις αμαρτίες τους.
Όταν ο Δίας θέλησε να μάθει που ακριβώς ήταν το κέντρο του κόσμου, άφησε δύο αετούς από δύο διαφορετικές κατευθύνσεις και τα πτηνά συναντήθηκαν στους Δελφούς. Από τότε και σύμφωνα με την παράδοση ο τόπος έγινε ιερός. Η τοποθεσία, με τη μαγευτική θέα από την κοιλάδα του Πλείστου μέχρι τη θάλασσα, είναι απίστευτη. Η θέα αυτή ήταν μια κάθαρση από μόνη της για τους επισκέπτες πριν καν ακόμη συναντήσουν την Πυθία!
Η Ιερά Οδός.
Ήταν ο βασικός ιστός του Ιερού. Η Ιερά Οδός ήταν ανηφορική με μήκος περίπου 200 μέτρα και οδηγούσε στην είσοδο του Τεμένους του Απόλλωνα, αλλά μέχρι και το Βωμό των Χιών. Η ανηφορική οδός διέσχιζε το Ιερό οφιοειδώς και είχε πομπικό χαρακτήρα καθώς διευκόλυνε την κίνηση προσκυνητών και επισκεπτών. Οι Θεόπροποι που ερχόταν στους Δελφούς να ζητήσουν χρησμό ακολουθούσαν κάθε 9η του μήνα την Ιερά Οδό για να λάβουν σειρά προτεραιότητας προκειμένου να λάβουν το χρησμό της Πυθίας. Ο βασιλιάς Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας είχε δικαίωμα παράκαμψης της σειράς μετά τα όσα είχε κάνει για το μαντείο κατά τους Ιερούς Πολέμους.
Οι επισκέπτες πριν συναντήσουν την Πυθία θυσίαζαν στο μεγάλο βωμό που βρισκόταν στο υψηλότερο σημείο. Η οδός πλαισιωνόταν από εξέδρες, θησαυρούς και αγάλματα. Εκεί τοποθετούνταν και τα αναθέματα των πόλεων, μεταξύ αυτών έστεκε και το αναμνηστικό της Μάχης του Μαραθώνα. Πάνω από την Ιερά Οδό δέσποζε το θέατρο.
Ο Θησαυρός της Μασσαλίας.
Οι Θησαυροί αναγείρονταν κοντά στα Ιερά. Ήταν σε γενικές γραμμές μικρά κτίρια που αναδύονταν μέσα στον ιερό χώρο. Σε αυτά στεγαζόταν δημόσια και πιο σπάνια ιδιωτικά αναθέματα.
Ο Θησαυρός της Μασσαλίας δέσποζε δυτικά του ναού της Πρόναιας Αθηνάς που ήταν το πιο χαρακτηριστικό μνημείο των Δελφών. Οικοδομήθηκε από κάποιον Απέλι γιο του Δήμωνος, πιθανότατα ύστερα από μια νίκη επί των Λιγουρίων όπως μαρτυρεί το απόσπασμα μιας επιγραφής που βρέθηκε στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών. Οι Μασσαλιώτες στα τέλη του 6ου αιώνα (χρονολογήθηκε στα 510 π.Χ. προσέφεραν ένα μικρό οικοδόμημα, ένα θησαυρό.
Το οικοδόμημα ήταν κατασκευασμένο εξολοκλήρου από παριανό μάρμαρο και είχε μορφή κυκλικού ναού. Για την κατασκευή του Θησαυρού προτίμησαν τον αιολικό ρυθμό αρχιτεκτονικής που επιχωρίαζε στα παράλια της Ιωνίας. Με αυτόν τον τρόπο θύμιζαν στους επισκέπτες και τους προσκυνητές την καταγωγή τους. Πιθανότατα ο ρυθμός αυτός στάθηκε πρότυπο για τη μετέπειτα ανάπτυξη του κορινθιακού ρυθμού. Οι κίονες του εξωτερικού περιστυλίου ήταν δωρικοί, ενώ ο Θησαυρός συνδύαζε και πολλά δωρικά και ιωνικά στοιχεία, σαφώς αιγυπτιακής έμπνευσης. Η Ζωοφόρος πάνω από τους τοίχους έφερε πλούσια ανάγλυφα. Οι ανάγλυφες σκηνές αναπαριστούσαν μάχες μεταξύ Ελλήνων πολεμιστών και Αμαζόνων, καθώς επίσης και Γιγαντομαχίες (υπήρχαν περισσότερα από 140 πρόσωπα). Η επιγραφή ΜΑΣΣΑΛΙΗΤΑΙ δήλωνε την καταγωγή των αναθετών.
Παρά την απόσταση που χώριζε την πόλη τους από το θρησκευτικό κέντρο, οι Μασσαλιώτες συμμετείχαν στους αγώνες και τις εορτές προσφέροντας αναθήματα. Τα Πύθια ήταν αθλητικοί αγώνες (ιππικοί αγώνες και αρματοδρομίες) που λάμβαναν χώρα κάθε τέσσερα χρόνια. Οι νικητές στεφανώνονταν με κλαδιά δάφνης που ήταν το αγαπημένο φυτό του Απόλλωνα. Ο Θησαυρός τόνιζε την εμπορική ισχύ της πόλης και έδειχνε σε όλους ότι οι Μασσαλιώτες δε λησμόνησαν ποτέ το ρόλο του Ιερού των Δελφών στην ίδρυση της πόλης τους.
Ο Ναός του Απόλλωνα.
Μέσα στο ναό γίνονταν οι ιεροτελεστείες και οι μαντείες. Ο ναός ήταν περίπτερος με έξι κίονες στις στενές πλευρές και δεκαπέντε στις μακρινές. Υπήρχε πρόδρομο και οπισθόδομο δίστηλο εν παραστάσει. Τα Αετώματα είχαν φτιαχτεί από παριανό μάρμαρο και φιλοτεχνήθηκαν από τους Αθηναίους γλύπτες Πραξία και Ανδροσθένη. Στο ανατολικό Αέτωμα αναπαριστώνται ο Απόλλωνας με τις Μούσες και στο δυτικό ο Διόνυσος και οι Μαινάδες.
Ο Σήκος (εσωτερικό του ναού) χωριζόταν σε τρία κλίτη με δύο κιονοστοιχίες. Η κάθε μία εκ των οποίων είχε οχτώ κιονοστοιχίες. Εντός του ναού υπήρχε και το Χρησμογραφείο στο οποίο φυλασσόταν οι κατάλογοι και τα αρχεία. Στο εσωτερικό ήταν χαραγμένα στους τοίχους ρητά των Επτά Σοφών όπως το «Γνώθεις Αυτόν», το «Μηδέν Άγαν» καθώς επίσης και το γράμμα «Ε». Ακόμη έβλεπε κανείς μια χάλκινη εικόνα του Ομήρου και το Βωμό του Ποσειδώνα. Στο βαθύτερο επίπεδο βρισκόταν το Άδυτο όπου εκτυλισσόταν η μαντική διαδικασία και στο οποίο πρόσβαση είχαν μόνο οι ιερείς που θα ερμήνευαν τα λόγια της Πυθίας. Μέσα στο Άδυτο υπήρχε το άγαλμα του θεού Απόλλωνα και ο Ομφαλός της Γης.
Η Πυθία.
Καλούνταν έτσι η ιέρεια του Απόλλωνα στους Δελφούς, η οποία έδινε τους χρησμούς του προς αυτούς που συμβουλεύονταν το μαντείο του για μελλοντικές υποθέσεις. Ονομάζονταν αυτή έτσι, κατά την παράδοση, από τον δράκοντα Πύθωνα, με το δέρμα του οποίου είχε περιβάλει τον προφητικό τρίποδα ο Απόλλωνας, όταν φόνευσε αυτόν (κατά τον Στράβωνα η λέξη αυτή γίνεται από το πρόθεμα «πυθ» του πυνθάνεσθαι). Ο τρίποδας ήταν τοποθετημένος μέσα στο άδυτο του ιερού, πάνω από ένα χάσμα, από το οποίο ανέρχονταν αναθυμιάσεις «πνεῦμα ἐνθουσιαστικόν» κατά τον Στράβωνα (C. 419), υπό την επίδραση των οποίων διατελούσε η καθήμενη επί του τρίποδα Πυθία και έδινε τις αποκρίσεις του θεού σε εκείνους που την ερωτούσαν. Κατ’ αρχάς ως Πυθαί εκλέγονταν νεαρές γυναίκες από πτωχές οικογένειες, διότι έπρεπε να αγνοεί τα κοσμικά πράγματα, έπρεπε δε να είναι ωραία, σεμνή και αγνή και όφειλε να απέχει, κατά τον Πλούταρχο, από κάθε γυναικεία πολυτέλεια.
Από όταν μια Πυθία όμως, που ήταν πάρα πολύ όμορφη, απήχθηκε από έναν νεαρό Θεσσαλό, αποφασίστηκε με νόμο η Πυθία να εκλέγεται ανάμεσα από εκείνες των Δελφών που είχαν 50 έτη ηλικία. Στην αρχή η Πυθία ήταν μόνο μία (πρώτη υπήρξε η Φημονόη), από όταν όμως το κύρος του μαντείου των Δελφών όχι μόνο κατέστη πανελλήνιο, αλλά υπερέβη και τα όρια του αρχαίου Ελληνικού κόσμου, δεν επαρκούσε μια Πυθία για το πλήθος των προσερχομένων να συμβουλευτούν τον θεό και διορίστηκε και δεύτερη. Αργότερα όταν αυξήθηκε και άλλο το πλήθος των εισερχομένων, διορίσθηκε και τρίτη αναπληρωματική.
Όσο αφορά την οιωνοσκοπία των υδάτων, ο Πλούταρχος διασώζει τον δεσμό των Τευτόνων ιερών γυναικών [Πλούταρχος: «Βίοι Παράλληλοι», Ιούλιος Καίσαρ, 19, Vol II, Fasc 2, B.G. Teubnre, Leipzig 1994], οι οποίες χρησμοδοτούν, παρατηρώντας υδάτινες μεταβολές. Αναφέρει λοιπόν πως: «Δίναις προσβλέπουσαι καί ῥευμάτων ἑλιγμοῖς καί ψόφοις τεκμαιρόμεναι προεθέσπιζον». Η διαδικασία αυτή ταυτίζεται με την ανάλογη που ακολουθεί η εκάστοτε Πυθία των Δελφών, για να χρησμοδοτήση, χρησιμοποιώντας μια μεγάλη λεκάνη γεμάτη νερό σε ορειχάλκινο τρίποδα και ράβδο (για να προκαλεί δίνες στο νερό). Πρόκειται για το «λάλον ὓδωρ» που περιγράφει ο Ιάμβλιχος, εξηγώντας την συγκεκριμένη μέθοδο της οιωνοσκοπίας, στην οποία βασίζεται και ο διάσημος Νοστράδαμος για την διατύπωση των χρησμών του. Η συγκεκριμένη μέθοδος αποδίδεται στους Βραγχίδες, μια οικογένεια ιερέων και μάντεων του Απόλλωνος, της οποίας ο ιδρυτής Βράγχος ανήκει στην δελφική οικογένεια των Δημοκλειδών (Κόνων: Διηγήσεις, 33, Scriptores Poeticae Historiae Graeci, A. Westermann, Brynswick, 1843) (Πηγή: Περιοδικό Ιχώρ, Τεύχος 37, άρθρο «Οιωνοσκοπία, η διάγνωση του μέλλοντος», Γεώργιου Ηλιόπουλου, σελίδα 40 & 43)
Η Πυθία χρησμοδοτούσε μόνο στις αρχές του έαρ και έπρεπε πριν ανεβεί προς χρησμοδότηση στον τρίποδα να προπαρασκευασθεί δεόντως με διάφορους εξαγνισμούς. Μασούσε φύλλα δάφνης (προφητικό δένδρο, ως ιερό δένδρο του Απόλλωνα) και έπινε πολύ κρύο νερό της Κασσοτίδας πηγής και ανέβαινε στον τρίποδα αγόμενη από τους ιερείς του ιερού στο άδυτο, μετά την δια σεισμών εξαγγελλόμενη παρουσία του Απόλλωνα στο ιερό του. Η επί της Πυθίας επίδρασης των αναθυμιάσεων (άγνωστο παραμένει αν ήσαν τεχνικές ή φυσικές) εκδηλώνονταν με την ανόρθωση των τριχών της κεφαλής της, τους εξερχόμενους αφρούς από το στόμα της, το ρίγος του σώματός της και την άγρια λάμψη του βλέμματός της. Μετά από αυτά εξέβαλλε κραυγές και ωρυγμούς, οι οποίοι ενέπνεαν ιερά φρίκη στους παριστάμενους και άναρθρους λόγους, τους οποίος ερμήνευαν και επιμελώς συνέθεταν σε στίχους (εξάμετρους παλαιότερα, ιαμβικούς αργότερα) οι παριστάμενοι ιερείς και οι προσκολλημένοι στο ιερό ποιητές. Από αυτό γεννάται η υπόνοια ότι οι προφητείες (χρησμοί) της Πυθίας (επί της οποίας με αυστηρότατους νόμους απαγορεύονταν η άσκηση οποιαδήποτε ηθικής πίεσης) κανονίζονταν από τους ιερείς και παρασκευάζονταν νωρίτερα από το συμβούλιο των Δελφών.
Οι χρησμοί ήσαν συνήθως, διφορούμενης έννοιας, και σε αυτό κυρίως οφείλεται η διατήρηση του κύρους τους, όπως εκείνος που δόθηκε στον βασιλιά Κροίσο (Ηροδ. Ι. 75) ο οποίος δεν καθόριζε αν η διάβαση του ποταμού Άλυου από την στρατιά του Κύρου θα σε αυτή ή στην εχθρική (του Κύρου) επιβλαβής.
Την επόμενη εβδομάδα θα αναφερθούμε στο Δίον, τον ιερό χώρο των Μακεδόνων, την αντίστοιχη Ολυμπία της βόρειας Ελλάδας…
-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.